Loading...

haritanın tarihi







HARİTA;
Yeryüzünün bir kısmının veya tamamının belli ölçek ve yöntemlerle küçültülmüş modelinin bir düzlem üzerine tersimi bir diğer deyimle de modern ve gelişmiş bir toplumda yaşayanların, yerin kullanımı ve planlanması için başvurmaları gereken zorunlu bir araçtır denilmektedir.

İşte bu zorunluluk insanoğlunun yaratılışından bugüne, insan/toprak ilişkisi ile başlamış, bir yerde insanların toprağa bağımlı olması, toprak üzerinde işleme ve düzenleme çalışmalarına baz olacak ölçme gereksinimi nedeniyle, bu işlevin ana altlığı olan harita ve haritacılık mesleğinin doğmasına neden olmuştur.

Haritacılık çağdaş uygarlık ve bilim modelinin bir ürünü olduğu kadar, onun aynı zamanda kaynakları arasında da yer almaktadır.

Haritacılığın Batıda çağdaş anlamda gelişmesi Rönesans ve Aydınlanma olaylarına bağlanır. Rönesans "Bilim"i dogmalardan ve efsanelerden kurtararak, doğaya dönük, doğayı anlamaya ve öğrenmeye ve ona egemen olmaya yönelik bir sürece girerken, büyük kaşifler de denizaşırı ülkelere uzanan gezilere girmişler ve bu arada Kopernik Astronomisi, Galile Fiziği, bütün bilgi alanlarına olduğu gibi özellikle deniz haritacılığına da yeni ufuklar açmıştır. Buna karşı, haritacıların yapıtları da dünyanın boyutlarını ve uzak ülkelerin imgelerini somut ve anlaşılır biçimde ilgililere sağlamışlar ve böylece çağdaş bilgiler modelinin oluşmasına yardım etmişlerdir.

Dünyada haritacılık başlıca İlkçağ, Ortaçağ, Yeniçağ haritacılığı gibi üç aşamadan geçmiştir.
İlkçağ Haritacılığı
İlkçağ haritacılığının uygarlığın bir fonksiyonu olarak M.Ö. 4000 yıllarında başladığı düşünülmektedir. Babil kentinin, bu dönemlerden kalma ve tablet üstüne çizilmiş bir kadastro haritası bulunmuştur. Bugünkü Dicle-Fırat nehirleri arasında kalan ve M.Ö. 3800 yıllarında ilk çağın en ileri uygarlıklarının kurulduğu Mezopotamya'da Fırat Nehrinin akışını gösteren balçık üzerine yapılmış haritalarla, Mısır'da bulunan haritalar, araştırmalara göre ilk haritadır. M.Ö. 3000 yılında ise bilgin Yu-Kong, Çin'in bir haritasını çizmiştir. Bu haritaların yanısıra M.Ö. 1300 yıllarında Mısır'da Hamamat Vadisi'nin doğusunda bir maden ocağını gösteren papirüs üzerine çizilen harita da ilk haritalardandır.

Gayrımenkullerden alınan verginin adil ve hakkaniyet ilkelerine uygun olması için taşınmazın yüzölçüm ve kıymetinin tespitine yönelik mali nitelikli harita ve kadastro çalışmaları da M.Ö. 1878 yıllarında uygulanmaya başlanmıştır. Yunanlıların harita yapımında daha ileri bir aşamaya geçtikleri M.Ö. 550 yılında Anaxamandros'un oldukça geliştirilmiş haritalar çizdiği görülüyor.

İskenderiye'li Ptolemaios (Batlamyus) M.Ö. II. Yüzyılın ilk yarısında dünyanın yuvarlaklığını hesaba katarak yaptığı haritasında ilk kez konik projeksiyon (izdüşüm düzlemi) sistemini kullanmış, boylam ve enlem dairelerini çizmiştir.

Romalılar harita bilim ve sanatı konusunu belli maksatlara hizmet edici bir araç olarak almışlar ve geniş imparatorluklarının yönetimi için gerekli askeri harekete yardım edecek yol haritaları çizmişlerdir. Bununla birlikte M.Ö. 60 yılında Krates ve M.S. 80 yılında Pompanius Mela tarafından dünya haritaları çizildiği görülüyor.
Ortaçağ Haritacılığı
Ortaçağ haritacılığında, bu dönemin felsefesine uygun olarak efsanelerin ve dogmaların etkisi görülüyor. Bu haritalarda Hıristiyan topografyası ve kozmoponisi yer almaktadır. Avusturyalı rahip Beatus'un 778 tarihini taşıyan haritasında Cennetin katları açıklanmaktadır.

950 yılında ise Coğrafyacı Ebu İshak İstikrari geometrik bir dünya haritası çizmiştir. Türk asıllı Biruni'nin XI. Yüzyılın ilk yarısında çizdiği denizler haritası önemli bir çalışmadır. Kaşgarlı Mahmut'un 1072-1074 yılları arasında yazdığı "Divanü Lügat-üt Türk" adlı eserinde yeralan daire biçimindeki dünya haritası Türk Bilginlerinin yaptığı ilk harita olarak kabul edilmektedir.

Ortaçağın sonuna doğru haritacılık alanında gelişmeler olduğu görülmektedir. İdrisi'nin 1154'de Palermo Kralı için çizdiği dünya haritası verdiği ayrıntılar bakımından gelecek dönemin öncü yapıtlarından biri olarak kabul edilmektedir. XIV. Yüzyıl Ortaçağ haritacılığına yenilikler getirmiştir. XIV. Yüzyılın Arap coğrafyacısı İbn Verdi ise 1349 tarihli haritasında kıtaları, denizleri ve gerçeğe uymayan biçimde göstermek geleneğini sürdürmektedir.
Yeniçağ Haritacılığı
Yeniçağların başında Rönesans bilim anlayışı haritacılığa yeni ve değişik ivme getirmiştir. Yeni keşifler, yeni kıtaların bulunuşu harita yapımında sağlıklı çizimler için daha uygun ortam yaratmıştır. Osmanlı haritacılığı, İmparatorluğun her alanda gelişmişliğinin doruk noktasına ulaştığı XVI. Yüzyılda ciddi aşamalar göstermiştir. Bu yüzyılın hemen başında Piri Reis'in haritaları Akdeniz Bölgesinde uzun zaman yalnız Osmanlılar için değil, batılı harita çizerleri ve denizciler için de önemli bir kaynak olmuştur. Piri Reis'in C. Colombus'un aslı bulunamayan Amerika haritasından çekilmiş paftası da eserin aslına ışık tutması bakımından önemli olduğu kadar yapım tekniği bakımından da o ölçüde önemlidir

Bu dönemde dikkat çeken özelliklerden biri de harita çizenlerin dünyayı çeşitli biçimlerde gösterme eğilimidir. J. Honter'in haritasında dünya bir yürek biçimindedir. Lafreri'nin haritasında görülen dünye ise iki yarım elma şeklinde çizilmiştir. 1581'de Huntig'in üç kıtayı bir çiçeğin üç taç yaprağı olarak çizdiği görülüyor.

Ülkenin baştan başa bir nirengi ağı ile birleştirilerek haritasının çıkarılması düşüncesini ilk kez Hollandalı Snellius önermiş, fakat uygulaması Fransa'da J.D. Cassini tarafından yapılmıştır. Bu tekniği kullanan Fransızlar 1747-1793, İngilizler 1791-1872 yılları arasında ülkelerinin ayrıntılı haritalarını çıkarmışlardır. İtalyanlar, Avusturyalılar aynı işe 1873 yılında başlamışlardır. Türk haritacılığının gelişmesi ve modernize çalışmaları 1883 yılından sonra yavaş yavaş gelişme göstermiştir.

Modern Türk Haritacılığının başlaması ise 1895 yılında Türk subayları ve Fransız harita uzmanları ile oluşan bu Taksim-i Arazi (Jeodezi) komisyonu baz ve nirengi esaslarına dayalı modern anlamda bir harita yapımına başlamak üzere teşkilatlanmaları nedeniyle 1895 yılı hesaba dayalı Modern Türk Haritacılığının başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir.

Modern Türk Haritacılığı konusunda detaylı bilgi için; Modern Türk Haritacılığı'na tıklayınız.

Haritacılık tarihi nin içinde bulunan çalışmalar ve günümüz haritacılığına ışık tutmuş ayrıca günümüzde de kullanılan 3 önemli çalışma vardır. Bunlar;

· Jeodezik çalışmalar

· Kartoğrafik çalışmalar

· Fotogrametrik çalışmalar

2000'li yıllara geldiğimiz bu günlerde tarihin akışı içerisinde haritacılık, teknolojik gelişmeler doğrultusunda, elektronik ve bilgisayarlardaki ve yapma uydulardaki gelişmelere paralel olarak, elektronik ölçerler, kayıt üniteleri, sayısallaştırıcılar ve otomatik çizicilerdeki yenilikler kullanılmak suretiyle; mekanik ve çizgi haritacılığından sayısal ve bilgi haritacılığına başka deyişle modern haritacılığa geçişi sağlamıştır. Son yıllarda coğrafi ve kent bilgi verilerinin belli bir teknikle bilgisayar sistemine depolanması, işlenmesi, yönetimi, analizi ve sonuçlarının , görüntüsel ve çizgisel olarak çıktılarının alınıp böylece grafik bilgilerle sözel bilgilerin bilgisayar ortamında entegrasyonu sonucunda CBG/KBS (Coğrafi/Kent Bilgi Sistemi) oluşturulmuştur. Böylece toplumun gereksinimi olan ve sektörümüzden istediği verilere çok yönlü hızlı ve sağlıklı olarak sonuca ulaşma noktasına gelinmiştir.

Ayrıca; Uzaya fırlatılan yapay uydulardan yararlanılarak elde edilen Konum Belirleme Sistemi (Global Posıtıon System) GPS ölçümleri harita sektöründe yeni bir çığır açmış ve giderek yaygınlaşmış olup bizlerin ana dayanağı olan koordinat verisini en hızlı ve doğru olarak bizlere sunmuştur.

Uzay çağı, 1980 yıllar sonrasında uzaya gönderilen Landsat ve SPOT uydularından elde edilen görüntülerin değerlendirilmesi suretiyle 123 yıl sonra bugün fotogrametri ve uzaktan algılama ve yöntemlerindeki hızlı gelişim, elektronik, bilgisayarlar ve teknolojideki baş döndürücü gelişmeler ve sağladığı olanaklar sektörümüze yeni boyutlar kazandırmıştır. Bilhassa büyük ölçüde ihtiyaç duyulan orta ölçekli (1:50000-1:100000) harita üretimine önemli olanaklar sağlamış, 1:50000 ölçekli topoğrafik haritaların revizyonunda SPOT stereo görüntüleri başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Şu anda uydulardan elde edilen stereo görüntülerin ayırma gücü 5-10 m olduğu, uzaya atılacak yeni peyklerle 1 m ayırma gücüne ulaşacağı hedeflenmekte. Bu da 1:25000 ölçekli topoğrafik harita üretimi ve revizyonuna yeni boyut kazandıracaktır. Bu nedenle uzaktan algılama metodlarındaki baş döndürücü gelişmeleri ve sağladığı yararları (Harita, yeryüzü doğal kaynaklarının araştırılması, çevre kirliliği, orman, coğrafi bilgiler, hatta yakın gelecekte projelendirme çalışmaları vs.) toplumumuza yansıtmanın yolunun bu teknolojiye sahip olmak ve uygulanmaktan geçtiğine bir yerde Dünyanın globelleşmesi sonucu haritacılığı da gelişmeler dışında tutamayacağımız sonucunu ortaya çıkarmaktadır.


 

Aradığınız konuyu bulamadınız mı? O zaman hazirodevler.tr.gg@hotmail.com adresine aradığınız konunun başlığını mail atın bizde konuyu en kısa sürede sitemize ekleyip size haber verelim.